Türkiye akademik özgürlüklerde son sıralara düştü

Yapılan bir araştırma dünya çapında akademik özgürlüklerin tehdit altında olduğunu ortaya koyarken Türkiye, son on yılda en büyük gerilemenin yaşandığı ülkeler arasında ve 179 ülkelik listede son sıralarda yer aldı.

İsveç'ten Göteborg Üniversitesi ile Almanya'dan FAU Erlangen-Nürnberg Üniversitesi araştırmacılarının hazırladığı Akademik Özgürlükler Endeksi, dünya nüfusunun yarısına yakın bir bölümünün akademik özgürlüklerin bulunmadığı ülkelerde yaşadığını ortaya koydu. Her yıl yayımlanan endekse göre, 2023 sonu itibarıyla 3,6 milyar insan akademik özgürlüklerden mahrum kalırken mevcut durum, elli yıl önceki döneme benzetildi.

179 ülkenin mercek altına alındığı endekste akademik özgürlüklerin 23 ülkede gerilemekte olduğu ve sadece 10 ülkede iyileşme kaydettiği belirtildi. Son elli yıllık dönemde ise akademik özgürlüklerin 56 ülkede iyiye gittiği ve 61 ülkede yüksek seviyelere ulaştığı kaydedildi.

Akademik özgürlükler açısından ülkelerin "tamamen özgür", "genel olarak özgür", "hafif kısıtlı", "ciddi şekilde kısıtlanan" ve "tamamen kısıtlanan" olarak beş gruba ayrıldığı endekste Türkiye, en alt grupta, akademik özgürlüklerin tamamen kısıtlandığı ülkeler arasında yer aldı.

Türkiye Kuzey Kore ile aynı grupta

2013-2023 döneminde Türkiye, en alttaki yüzde 10'luk dilimde Mısır ve Küba'nın ardından üçüncü sırada geldi, Türkiye'yi Afganistan izledi. En alttaki yüzde 10'luk dilimin en sonunda ise Kuzey Kore yer aldı.

Son elli yıllık dönemde de Türkiye akademik özgürlüklerin belirgin bir şekilde kötüye gittiği on ülke arasında Amerika Birleşik Devletleri, Bangladeş ve Hindistan ile birlikte sayıldı. Elli yıl önceki özgürlüklerle karşılaştırmalı değerlendirmede ise Türkiye, Laos ve Afganistan ile benzer şekilde gruplandırıldı.

İki üniversiteden araştırmacılar endeksi hazırlarken "araştırma ve öğretme özgürlüğü", "akademik ve kültürel ifade özgürlüğü", "akademik alışveriş ve bilgi yayma", "kurumsal özerklik" ve "kampüs bütünlüğü" olmak üzere beş ölçütü mercek altına aldı. Türkiye'nin tüm bu ölçütlerde önemli puan kaybettiği tespit edildi.

Keskin düşüş 2009'da başladı

Endekste yer verilen grafikte, Türkiye'nin akademik özgürlüklerde 2002-2009'da tarihinin en iyi seviyesinde olduğu (1 tam puan üzerinden 0,56 puan), 2009'dan 2017'ye kadar sert bir düşüş sürecine girdiği ve 2023 itibarıyla 0,09 puana gerilediği görülüyor. Endeksin hazırlanmasında dünyanın dörtbir yanından 2 bin 329 ülke uzmanının değerlendirmelerinden yararlanıldığı bildirildi.

Bir toplumdaki kutuplaşma ile akademik özgürlüklerin gerilemesi arasındaki bağlantıya işaret edilen raporda, bu tür toplumlarda üniversitelerin "biz ve ötekiler" girdabına kapılma tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu, bu nedenle üniversitelerin özerkliğinin korunmasının büyük önem taşıdığı vurgusu yapıldı.

DW