Rusya neden kendi bilim insanlarını hapse atıyor?
Vatana ihanet davaları kapalı kapılar ardında yapılıyor
Editor1
Rusya neden kendi bilim insanlarını hapse atıyor?
Sergei Goryashko
Unvan,BBC Rusça
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ülkesinin ses hızının beş katından daha hızlı hareket eden hipersonik silahlar geliştirmek konusunda dünyaya öncülük ettiğini sık sık dile getiriyor.
Ancak bunların temelini oluşturan bilim üzerinde çalışan bir dizi Rus fizikçi, son yıllarda vatana ihanetle suçlandı ve hapsedildi.
Tutuklananların çoğu yaşlı ve üçü bu süreçte öldü. Bunlardan biri kanserin ileri evrelerindeyken hastane yatağından alındı ve kısa süre sonra yaşamını yitirdi.
Bir diğeri ise, Nisan 2023'te Rusya'nın güneyindeki Tomsk'taki evi basılan 68 yaşındaki akademisyen Vladislav Galkin.
Bir akrabası, siyah maskeli silahlı adamların saat 04.00'te geldiğini, dolapları karıştırdığını ve üzerinde bilimsel formüller bulunan kağıtları ele geçirdiğini söyledi.
Galkin'in eşi Tatyana, kendisiyle satranç oynamayı seven torunlarına Galkin'in bir iş gezisinde olduğunu söylediğini ifade ediyor. Rusya'nın güvenlik servisi Rusya Federal Güvenlik Servisi'nin (FSB), davası hakkında konuşmasını yasakladığını söylüyor.
Vatana ihanet davaları kapalı kapılar ardında yapılıyor
2015 yılından bu yana, hipersonik teknolojiyle veya bu teknoloji üzerinde çalışan kurumlarla bir şekilde bağlantısı olan 12 fizikçi tutuklandı.
Hepsi, devlet sırlarını yabancı ülkelere aktarmayı da içerebilen yüksek ihanetle suçlanıyor.
Rusya'da vatana ihanet davaları kapalı kapılar ardında yapılıyor, dolayısıyla tam olarak neyle suçlandıkları belli değil.
Kremlin sadece "suçlamaların ciddi" olduğunu söyledi. Özel servislerin de dahil olması nedeniyle daha fazla yorum yapamıyor.
Ancak meslektaşlar ve savunma avukatları, bu bilim insanlarının silah geliştirmeyle ilgilenmediğini ve bazı davaların yabancı araştırmacılarla açıkça işbirliği yapmalarına dayandığını söylüyor.
Bu davaları eleştirenler, FSB'nin yabancı casusların silah sırlarını takip ettiği izlenimini yaratmak istediğini öne sürüyor.
Hipersonik, son derece yüksek hızlarda hareket edebilen ve uçuş sırasında yön değiştirip hava savunmasından kaçabilen füzeleri ifade ediyor.
Rusya, Ukrayna'ya karşı savaşında iki tür füze kullandığını söylüyor: Uçaktan fırlatılan Kinzhal ve Zircon seyir füzesi.
Kiev, kuvvetlerinin bazı Kinzhal füzelerini düşürdüğünü ve bunun, füzelerin kapasitesi hakkında soru işaretleri doğurduğunu söylüyor.
Teknoloji geliştirilip yaygınlaştıkça Rusya'da tutuklamalar devam etti.
Galkin'in tutuklanmasından kısa bir süre sonra, birlikte birçok makalenin ortak yazarlığını yaptığı başka bir bilim insanı olan Valery Zvegintsev ile aynı gün mahkemeye çıkarıldı.
Devlet haber ajansı Tass, bir kaynağa dayandırdığı haberinde Zvegintsev'in, 2021'de bir İran dergisinde yayımlanan makaleden dolayı tutuklanmış olabileceğini söyledi.
Destek amacıyla açık mektup
Galkin ve Zvegintsev'in isimleri, derginin yüksek hızlı uçaklara yönelik hava emme mekanizmaları hakkında yayımladığı bir makalede yer alıyor.
2022 yazında FSB, Zvegintsev ile aynı enstitüden iki meslektaşını tutukladı.
Biri enstitünün müdürü ve yüksek hızlarda aerodinamik üzerine çalışan bir laboratuvarın eski başkanıydı.
Teorik ve Uygulamalı Mekanik Enstitüsü (ITAM) çalışanları, tutuklanan üç meslektaşına destek amacıyla açık bir mektup yazdı.
Artık enstitünün web sitesinden kaldırılan açıklamada, tutuklanan meslektaşlarının "mükemmel bilimsel sonuçlarla" tanındıkları ve ülkelerinin çıkarlarına "her zaman sadık kaldıkları" belirtildi.
Kamuya açık olarak paylaştıkları çalışmanın, ITAM'ın uzman komisyonu tarafından defalarca kontrol edildiğini ve yasak bilgi paylaşımı olmadığı ifade edildi.
"Bu bilim insanlarının savunma sektörüyle ilgisi yok"
Rus insan hakları ve hukuk örgütü First Division'dan avukat olan Yevgeny Smirnov, "Hipersonik artık insanları hapse atma yükümlülüğü olan bir konudur" diyor.
Smirnov, çalışmalarının sonuçlarından korktuğu için 2021'de Rusya'dan Prag'a taşınmadan önce, bilim insanlarını ve vatana ihanetle suçlanan diğer kişileri mahkemede savundu.
Bu bilim insanlarının hiçbirinin savunma sektörüyle ilgisi olmadığını, metallerin hipersonik hızlarda nasıl deforme olduğu veya türbülansın etkileri gibi bilimsel sorular üzerinde çalıştıklarını söyledi.
"Bu bir roket yapmakla ilgili değil, fiziksel süreçlerin incelenmesiyle ilgili" diyor ve bulguların daha sonra silah geliştiricileri tarafından kullanılabileceğine dikkat çekiyor.
Tutuklamalar ne zaman başladı?
Tutuklamalar birkaç yıl önce Vladimir Lapygin ile başlamıştı. Şimdi 83 yaşında olan Lapygin 2016 yılında hapse atılmış ancak dört yıl sonra şartlı tahliye ile serbest bırakılmıştı.
Lapygin, Rus uzay ajansı Roskosmos'a bağlı araştırma enstitüsü TsNIIMash'ta 46 yıl boyunca çalışmıştı.
Çinli bir kişiye gönderdiği aerodinamik hesaplamalara yönelik bir yazılım paketi nedeniyle tutuklanan Lapygin, paketin tamamının enstitü adına satılmasıyla ilgili görüşmelerin bir parçası olarak tanıtım versiyonunu gönderdiğini savundu.
Lapygin, paylaştığı versiyonun herhangi bir gizli bilgi içermediğini, sadece "açık yayınlarda defalarca açıklanmış" bir örnek olduğunu belirtti.
Lapygin BBC'ye yaptığı açıklamada hipersonikle bağlantılı olarak tutuklananların silah geliştirmekle "hiçbir ilgisinin olmadığını" söyledi.
Gözaltına alınan bir diğer bilim insanı da Sibirya'da bulunan Lazer Fiziği Enstitüsü'nde uzman olarak çalışan ve 2022 yılında ilerlemiş pankreas kanseri nedeniyle hastanede yatırıldığı sırada tutuklanan Dmitry Kolker'di.
Ailesi kendisine yöneltilen suçlamaların Çin'de verdiği derslere dayandığını, ancak ders içeriğinin FSB tarafından onaylandığını ve bir ajanın kendisiyle birlikte seyahat ettiğini söyledi.
Kolker tutuklandıktan iki gün sonra 54 yaşında öldü.
"Genç çalışanlar bilimi terk ediyor"
Tutuklananlardan birinin, adının açıklanmasını istemeyen bir meslektaşı, "Sistem içinde bir çatışma var" diyor.
Bu kişi, bilim insanlarından hala uluslararası yayın yapmaları ve yabancı meslektaşlarıyla işbirliği yapmalarının beklendiğini söylüyor, "bu arada FSB, yabancı bilim insanlarıyla temas kurmanın ve yabancı dergiler için yazmanın vatana ihanet olduğunu düşünüyor” diyor.
Teorik ve Uygulamalı Mekanik Enstitüsü (ITAM) çalışanları da benzer kaygıları dile getiriyor.
Uzmanlar yazdıkları açık mektupta "İşimizi yapmaya nasıl devam edeceğimizi anlamıyoruz" diyor ve devam ediyor:
"Bugün ödüllendirildiğimiz şey yarın soruşturma nedeni haline geliyor."
Uzmanlar bilim insanlarının bazı araştırma alanlarına yönelmekten korktukları ve yetenekli genç çalışanların bilimi terk ettikleri konusunda uyarıda bulunuyorlar.
Mektup, kamuoyu desteğinin nadir bir örneği oldu.
Tutuklanan bilim insanlarının çalıştığı diğer enstitüler ise konuyla ilgili yorum yapmadı.
Bazı diğer davaların da uluslararası işbirliğiyle ilgili olduğu belirtiliyor.
Rus insan hakları ve hukuk örgütü First Division'dan avukat Yevgeny Smirnov'a göre iki bilim insanı hakkındaki bir soruşturma, hipersonik bir sivil uçak geliştirmeye yönelik bir Avrupa projesi olan Hexafly ile ilgiliydi.
Artık tamamlanmış olan bu proje Avrupa Uzay Ajansı tarafından yürütülmüş ve 2012 yılında başlamıştı.
Ajans BBC'ye yaptığı açıklamada "tüm teknik katkılar ve bilgi alışverişi, ilgili Rus ve Avrupalı taraflar arasındaki bir işbirliği anlaşmasında kararlaştırılmış ve öngörülmüştü" dedi.
İki bilim insanı geçen yıl 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı, ancak Rusya Yüksek Mahkemesi birinin yeniden yargılanmasına karar verdi.
Dava konusu olan bir diğer araştırma da uzay araçlarının Dünya atmosferine yeniden girerkenki aerodinamiği üzerine yapılan bir çalışmayla ilgiliydi.
Bu çalışma Avrupa Birliği tarafından finanse edilmiş ve Belçika'daki Von Karman Akışkanlar Dinamiği Enstitüsü tarafından yürütülmüştü.
Eşi Olga'ya göre FSB müfettişleri, bilim insanlarından Viktor Kudryavtsev'in enstitüye gönderdiği araştırmada yer alan ve savaş başlığına benzeyen yuvarlak bir koni şeklinden şüphelendi.
Enstitü, 2011-2013 yılları arasında yürütülen programın "çok açık bir şekilde askeri araştırmaları dışladığını" ve Kudryavtsev'in ekibi tarafından “gizli bilgilerin ifşa edildiğine dair herhangi bir kanıt bulunamadığını" söyledi.
"Başkasını suçlayacağı bir savunma pazarlığı"
İnsan hakları grupları burada tekrarlanan bir durum görüyor.
Rus insan hakları ve hukuk örgütü First Division'dan avukat Yevgeny Smirnov, özel görüşmelerde FSB görevlilerinin kendisine, hipersonik sırların paylaşılmasıyla ilgili yürütülen davaların "daha yukarıdakilerin isteklerini yerine getirmek için" açıldığını itiraf ettiklerini söylüyor.
Smirnov aynı zamanda FSB'nin, Putin'in "egosunu okşamak için" casusların Rus füze sırlarının peşinde olduğu izlenimini vermek istediğine inanıyor.
Rusya'da vatana ihanet davalarının sayısında bir süredir artış kaydediliyor.
Memorial adlı insan hakları merkezinde Rus siyasi mahkumları destekleyen çalışmalara liderlik eden Sergei Davidis, özellikle Rusya'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinden bu yana "casusluk çılgınlığı ve soyutlama politikasından" bahsediyor.
Örgütünün Rusya'da yasaklanmasının ardından taşındığı Litvanya'dan konuşan Davidis, FSB'nin görevini yerine getirdiğini göstermek için vaka uydurduğuna inanıyor.
Ancak bilim insanlarının tutuklanmasında devlet ihaleleri için rekabet, hatta Kremlin'in hipersonikle ilgilenen tüm bilim insanlarını hedef alan bir memnuniyetsizlik mesajı gibi başka faktörlerin de olabileceğine inanıyor.
Smirnov, FSB'nin bazen şüphelilerin itiraf etmesi ve başkalarını suçlaması halinde daha hafif cezalar önerdiğini söylüyor.
Eşi Olga'ya göre Kudryavtsev'e suçunu kabul edip başkasını suçlayacağı bir savunma pazarlığı teklif edildi.
Kudryavtsev bunu reddetti. Davası duruşmaya gelmeden önce 2021 yılında 77 yaşında akciğer kanserinden öldü.
Emekli FSB Generali Alexander Mikhailovİ FSB'nin askeri teknolojinin "gizliliğini sağlaması gerektiğini" söylüyor.
Üç ITAM bilim insanından biri olan Anatoly Maslov'a Mayıs ayında verilen 14 yıllık hapis cezası gibi ağır cezalar için "kuşkusuz önemli gerekçeler" olması gerektiğini söylüyor.
General Mikhailov, vatana ihanet davalarındaki artışın 1990'larda özgürlüklerin ve demokrasinin genişlemesinin bir ürünü olduğunu söylüyor.
Nisan 2023'te tutuklanan Vladislav Galkin'in eşi, akademisyenin hapishanedeki ilk üç ayını hücre hapsinde geçirdiğini söylüyor.
Eşi Tatyana, onunla cam bir bölmeden telefonla konuşabildiğini ve hatta son zamanlarda "her gün orada öylece oturduğu için" kendisinin de tutuklanmasını istemeyi düşündüğünü söylüyor:
"Onlardan beni de aynı tutuklu yargılama merkezine almalarını isteyebilirim. Çok zor değil, sadece birinden, bir şeylerden şüphelenmeleri gerekiyor."
Rusya'da tutuklanan diğer bilim insanları:
- Alexander Shiplyuk, 57 yaşında, ITAM direktörü, 2022'de tutuklandı ve yargılanmayı bekliyor.
- Alexander Kuranov, St. Petersburg Hipersonik Sistemler Bilimsel Araştırma Kurumu eski direktörü, 2021'de tutuklandı, Nisan 2024'te yedi yıl hapse mahkum edildi.
- Roman Kovalyov, Vladimir Kudryavtsev'in TsNIIMash'teki çalışma arkadaşı, 2020'de yedi yıl hapse mahkum edildi, 2022'de öldü.
BBC RUSÇA
