Avrupa Konseyi: Türkiye'de işkence arttı

Avrupa Konseyi'ne göre Türkiye'de resmi makamların "işkence ve kötü muameleye sıfır tolerans" mesajına rağmen son yıllarda gözaltında ve cezaevlerinde işkence ve kötü muamele arttı.

Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM), kimi Avrupa cezaevi ve polis merkezlerinde sistemik işkence ve kötü muamele gözlemlendiğini, bu ülkeler arasında Türkiye'nin de bulunduğunu not eden bir karar oyladı.

Karar, AKPM'nin Strasbourg'da devam eden genel kurul toplantılarında oylamaya katılan 67 parlamenterden 66'sının oyunu alarak kabul edildi, diğer üye çekimser kaldı. Oylamaya AKPM Türk heyetinden sadece DEM Partili Berdan Öztürk katıldı. Öztürk karar lehinde oy kullandı.

Rusya, Azerbaycan, Türkiye...

Kararda, Avrupa genelinde işkence ve kötü muamelenin henüz sonlanmadığı, hatta kimi ülkelerde sistemleşme ve/veya genelleşme eğiliminde olduğunun gözlemlendiği kaydediliyor. Bu ülkelere örnek olarak Rusya, Azerbaycan ve Türkiye gösteriliyor. Avrupa Konseyi'ne üye birçok ülkede gözaltında kötü muamele şikayetleri alındığı belirtiliyor.

Türkiye'deki vakalarda artış

Karar metninin Türkiye'ye ilişkin bölümünde, resmi makamların "işkence ve kötü muameleye sıfır tolerans" mesajına rağmen "son yıllarda gözaltında ve cezaevlerinde işkence ve kötü muamelenin arttığı",   bunun da Türkiye’nin bu alanda geçmişte kaydettiği ilerlemeleri "ikinci plana ittiği" görüşü dile getiriliyor. Kötü muamelenin yasaklanması hakkında Anayasa Mahkemesi tarafından son yıllarda verilen kararların "memnuniyet verici" olduğu belirtilip, diğer ulusal yargı organlarına bu içtihadı uygulama çağrısında bulunuluyor. 

İşkence raporunu kim hazırladı?

Karara temel oluşturan ayrıntılı rapor Kıbrıslı Sosyal Demokrat parlamenter Constantinos Efstathiou tarafından hazırlandı. Raporda, 1993-2011 döneminde Türkiye'de özellikle tutuklama, gözaltı, sorgulama ve barışçıl gösterilerin dağıtılması esnasında güvenlik güçlerinin uyguladığı işkence ve kötü mumaleler konusunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) gündemine taşınan davaların kararları hatırlatılıyor ve bu kararların uygulatılmasıyla ilgili sürecin Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi gündeminde olduğu not ediliyor. AİHM'nin Abdullah Öcalan, Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarına göndermede bulunuluyor; "olası kötü muamele riskine karşı Avrupa Konseyi'nin bu dosyaları yakın takibe alması" isteniyor.

Avrupa İşkence ve Kötü Muameleyi Önleme Komitesi'nin Türkiye raporları

Raporda, bir Avrupa Konseyi organı olan Avrupa İşkence ve Kötü Muameleyi Önleme Komitesi'nin (CPT) gözlem ve bulgularına da değiniliyor. CPT'nin 2019'da Türkiye'de kimi cezaevleri ve polis merkezlerine düzenlediği ziyaretlere ilişkin 2020'de yayımlanan raporunda, güvenlik güçlerinin gözaltındaki kimi bireylere karşı "aşırı güç ve/veya fiziki kötü muamelede bulunduğuna" dair bulgulara yer verdiği aktarılıyor.

"Türkiye kaynaklı şikayetler 2017'den beri artıyor" 

Türkiye kaynaklı işkence ve kötü muamele iddialarının 2017'den bu yana arttığına dikkat çeken AKPM, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası 2016, 2018 ve 2021 yıllarında CPT tarafından Türkiye'de kimi cezaevi ve polis merkezlerine düzenlenen periyodik ziyaretlerle ilgili raporların henüz yayımlanmadığını bildiriyor. CPT kurallarına göre, bu ziyaretlerle ilgili raporların yayımlanabilmesi için ilgili ülke hükümetinin onayı gerekiyor.

AKPM raporunda CPT tarafından Arnavutluk, Ermenistan, Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs, Yunanistan, Karadağ, Kuzey Makedonya, Macaristan, Moldova, Portekiz, Romanya, Sırbistan, Slovakya, Ukrayna, Bosna-Hersek ve İspanya'da cezaevleri ve polis merkezlerine düzenlenen denetim ziyaretlerinde özellikle polisteki sorgulamalar sırasında kötü muamele şikayetleri alındığı not ediliyor.

Üye ülkelere önlem alma çağrısı 

Kabul edilen kararda Avrupa Konseyi üyesi ülkeler işkence ve kötü muameleye karşı etkin önlem almaya çağrılıyor. Bu önlemler arasında işkence ve kötü muamelenin orantılı ve caydırıcı ceza donanımıyla spesifik suç haline getirilmesi, bu suçlardan sorumlu yetkililerin hesap vermelerinin sağlanması, bu suçlar için zaman aşımı uygulanmaması, etkin soruşturma yürütülmesi, sorgulamaların video kaydına alınması, işkence ve kötü muamele uygulanarak elde edilen itirafların mahkemeler önünde kanıt olarak kabul edilmemesi, polis içinde ve cezaevlerinde işkence ve kötü muameleyi ihbar etmenin cesaretlendirilmesi ve ihbar edenlerin korunması ve CPT raporlarının devletlerin izni olmaksızın yayımlanması da var.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 3’üncü maddesi işkence, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muameleyi yasaklıyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 46 üye ülke hakkında 2023 yılında açıkladığı bin 14 (1014) kararın 345'inde 3'üncü maddenin ihlâline hükmetti. AİHS'nin 3'üncü maddesinin en çok ihlâl edildiği ülkeler Rusya, Ukrayna ve Romanya oldu.

dw